Jan Knapen, Dr. Revalidatiewetenschappen en kinesitherapie
Specialisatie geestelijke gezondheidszorg en psychomotorische therapie
De laatste 8 jaar is het aantal burn-outs enorm toegenomen mede door de prestatiegerichte en stresserende arbeidsmarkt. Het RIZIV rapporteert voor de periode 2016 – 2020 een toename van 40.03% (Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering, 2021). Burn-out treft niet alleen de individuele werknemers maar ook bedrijven en de maatschappij in het algemeen.
Burn-out is een werk-gerelateerde aandoening die voorkomt bij werknemers die gedurende een lange periode productief en zonder problemen hebben gewerkt tot de tevredenheid van zichzelf en leidinggevenden. De kernsymptomen zijn extreme vermoeidheid, ontregeling van emotionele en cognitieve processen, en mentaal afstand nemen van het werk. Het mentaal distantiëren is een niet aangepaste poging om verdere uitputting te voorkomen. Deze kernsymptomen gaan vaak gepaard met secundaire symptomen, zoals een depressieve stemming en andere psychische- en psychosomatische klachten (Schaufeli, 2018).
Burn-out wordt hoofzakelijk veroorzaakt door een onevenwicht tussen hoge werkeisen (i.e. energievreters) en onvoldoende energiebronnen (i.e. energiegevers) op het werk. Problemen in het privéleven of bepaalde persoonlijkheidskenmerken zoals perfectionisme, prestatiedrang en moeilijk grenzen stellen, kunnen hierbij een versterkende rol spelen. Uiteindelijk leidt burn-out tot gevoelens van incompetentie en slechtere prestaties op het werk.
Burn-out is per definitie werk-gerelateerd, deze term is de laatste jaren verder uitgebreid naar sporters, vrijwilligers, scholieren en studenten. Deze groepen werken weliswaar niet in de economische betekenis, maar hun activiteiten worden ook als ‘werk’ bestempeld. Ze hebben immers een verplichtend karakter en zijn doelgericht.
Hoe kun je burn-out herkennen?
Burn-out wordt gekenmerkt door uitgesproken vermoeidheids- en spanningsklachten, een verminderd recuperatievermogen, een cynische houding ten aanzien van de werkcontext en een incompetentiegevoel op het werk. Naast cognitieve klachten zoals concentratie- en geheugenproblemen, kan de persoon ook lichamelijke klachten ervaren zoals hoofdpijn, duizeligheid, hartkloppingen, musculoskeletale- maag- en darmklachten, en slaapstoornissen. Er kunnen ook problemen optreden in het sociaal functioneren, zoals een verhoogde prikkelbaarheid en de neiging sociale contacten te vermijden. Burn-out is geen ziekte, maar een syndroom dat langzaam en sluipend evolueert over een periode van verschillende maanden of jaren.
Onderzoek naar de effectiviteit van bewegen
Het onderzoek naar de effectiviteit van bewegen in de behandeling van burn-out is eerder schaars. Twee systematische reviews en het doctoraatsonderzoek van de Vries (2017) rapporteren dat bewegingsprogramma’s een positief effect hebben op de uitputtingssymptomen en de professionele effectiviteit bij mensen met burn-out.
Kinesitherapie in de multidisciplinaire behandeling
De lichamelijke, psychische, professionele en sociale componenten van het burn-out syndroom vereisen een multidisciplinaire samenwerking van huisarts, psychiater, psycholoog, bedrijfsarts en eventueel een kinesitherapeut. Mensen met een ernstige burn-out kunnen baat hebben van een ondersteunende, inzichtgevende en motiverende behandeling bij een kinesitherapeut of psychomotorisch therapeut om hun hindernissen ten aanzien van bewegen (o.a. extreme vermoeidheid, energietekort, psychosomatische klachten) te overwinnen. Ze gaan vaak over de grenzen van hun mentale en fysieke belastbaarheid; ze negeren langdurig de signalen van hun lichaam. De focus van de kinesitherapie ligt op het gedoseerd bewegen en het leren herkennen van lichaamssignalen. Door het combineren van inspanning en ontspanning leert de cliënt zijn/haar lichaamssignalen herkennen en herstelmomenten inbouwen waardoor de negatieve spiraal naar fysieke en mentale uitputting wordt doorbroken. Voor burn-out lijders met een hyperventilatie-ademhalingspatroon en/of stress gerelateerde tachycardie zijn ademhalingsoefeningen en hartcoherentietraining aangewezen. De kinesitherapeut werkt volgens het biopsychosociaal model. Dat houdt in dat hij/zij de lichamelijke, psychologische en sociale aspecten van de werk- en leefomstandigheden bij de behandeling betrekt. De therapie is gepersonaliseerd uitgaande van de hulpvraag, de specifieke fysieke en psychische klachten, persoonlijke doelen en verwachtingen.
Deze tekst is een samenvatting van onderstaand artikel aangevuld met recente artikels.
Knapen, J., Moriën, Y, & Vancampfort, D. (2017). Evidentie voor lichaamsbeweging in de preventie en behandeling van burn-out. Neuron, 22(4), 6-10.
In dit artikel vindt de geïnteresseerde lezer meer informatie over de differentiële diagnose en overlap van burn-out en depressie, psychiatrische en somatische co-morbiditeit, effectiviteitsonderzoek, ontregeling van het autonoom zenuwstelsel, preventieve bewegingsinterventies voor hoog risico werknemers, en de hoofddoelstellingen van kinesitherapie.
Bronnen
de Vries, J. (2017). Exercise as intervention to reduce burn-out. Doctoraatsproefschrift. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Dreher, M., Dößereck, N., & Lachtermann, E., (2020). Physical activity and its effects on burnout syndrome - A systematic review. Laryngorhinootologie. 99(2), 85-95. doi: 10.1055/a-1071-1905.
Naczenski, L., Vries, J., Hooff, M., & Kompier, M. (2017). Systematic review of the association between physical activity and burnout. Journal of Occupational Health, 59(6), 477-494. doi: 10.1539/joh.17-0050-RA.
Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (2021). Jaarverslag 2021 Vijfde deel statistische gegevens. www.riziv.fgov.be.
Schaufeli,W. (2018). Burn-out: feiten en fictie. De Psycholoog, issue 9.