Wetenschappelijke evidentie voor lichaamsbeweging in de behandeling van depressie

Auteur: Jan Knapen, dr. Revalidatiewetenschappen en kinesitherapie

In 2022 hebben 11% van de Belgen een depressie doorgemaakt. Depressie is vaak

geassocieerd met cardiovasculaire aandoeningen, diabetes type 2 en musculoskeletale

klachten (chronische pijn, lage rugklachten). Mensen met een depressie hebben 20 tot

60% meer kans om een of meerdere van deze ziekten te krijgen in vergelijking met niet-

depressieve personen.

De impact van depressie op de volksgezondheid is immens. Sciensano verrichtte in

2018 (voor de COVID-19 epidemie) onderzoek naar de impact de 37 meest voorkomende

ziekten op de gezondheid van de Belgen. Hiervoor hanteerde Sciensano de ziektelast,

dat is aantal verloren gezonde levensjaren als gevolg van een verminderde

levenskwaliteit of vroegtijdig overlijden.

De 3 aandoeningen die in 2018 het meest bijdroegen aan het aantal verloren gezonde

levensjaren als gevolg van een verminderde levenskwaliteit én vroegtijdig overlijden:

1. depressie (7,6%)

2. coronair hartlijden (6,8%)

3. longkanker (6,6%)

De 3 aandoeningen die het meest bijdroegen aan het aantal verloren levensjaren als

gevolg van een verminderde levenskwaliteit:

1. depressie (16,1%)

2. lage rugpijn (13,2%)

3. overmatig alcohol gebruik (11,1%)

Een recente meta-analyse van Heissel e.a. (2023) onderzocht de effectiviteit van

bewegingsinterventies bij mensen met een depressie in vergelijking met niet-sportende

controlegroepen. De methodologisch goed onderbouwde meta-analyse includeerde 41

RCT’s (n = 2264). De internationale onderzoeksgroep rapporteert een groot effect (effect

size, ES =-0,946). De grootste effecten werden gevonden in studies die begeleid werden

door kinesitherapeuten of bewegingsdeskundigen (ES =-1,026). Aerobe training (ES =-

1.156) resulteerde in een iets groter effect dan krachttraining (ES =-1.042). Het

uitsluiten van studies met een matig of hoog risico op bias leverde een matig effect op

(ES =-0,666).

Een meta-analyse van Cuijpers e.a. (2020) naar de effectiviteit van psychotherapie bij

mensen met een depressie rapporteerde matige effecten voor alle studies (ES =-0,75) en

voor de studies met een laag risico op bias (ES =-0,51). Een meta-analyse van

Cipriani e.a (2018) onderzocht de werkzaamheid van 21 antidepressiva versus placebo

(522 studies; n = 116.477). De auteurs rapporteerden een klein effect (ES =-0,417). Op

basis van deze drie meta-analyses kunnen we stellen dat bewegingsinterventies,

antidepressiva en psychotherapie resulteren in een gelijkwaardig antidepressief effect.

Lichaamsbeweging is een effectieve evidence based behandelingsstrategie voor mensen

met een milde of matige depressie die kan worden aangeboden in de

eerstelijnsbehandeling naast antidepressiva en psychotherapie. Lichaamsbeweging is

laagdrempeliger dan psychotherapie en antidepressiva, heeft weinig of geen bijwerkingen

en verbetert de somatische gezondheid. Bewegingsinterventies kunnen als pre-therapie

een tijdelijke oplossing bieden voor de lange wachtlijsten in de geestelijke

gezondheidszorg.

Voor mensen met een ernstige depressie kan psychomotorische therapie een efficiënte

augmentatiestrategie zijn in de medicamenteuze en psychotherapeutische behandeling.

De gemiddelde levensverwachting van mensen met een depressie is 15 tot 20 jaar korter

dan deze van de algemene populatie. Naast een ontregeling van het autonome

zenuwstelsel verklaren leefstijlfactoren zoals fysieke inactiviteit, roken, ongezonde

voeding en alcohol, het verhoogd risico op cardiovasculaire en metabole aandoeningen en

kanker. Er is een bidirectionele wisselwerking tussen depressie en lichamelijke

gezondheidsproblemen. Depressieve mensen motiveren om deze vicieuze cirkel te

doorbreken en hun zelfmanagement ondersteunen zijn kernopdrachten van de

kinesitherapeut. Kinesitherapeuten kunnen beroep doen op een evidence based

motiverend stappenplan dat gebaseerd is op de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci

(2000). De gefaseerde handleiding ‘Motiverend bewegingsadvies. Stappenplan om je te

helpen bewegen op lange termijn vol te houden’ kan opgevraagd worden via

jan_knapen@outlook.com.

Samenvatting van het artikel

Heissel A, Heinen D, Brokmeier L, e.a. Exercise as medicine for depressive symptoms? A

systematic review and meta-analysis with meta-regression. Br J Sports Med. 2023

Aug;57(16):1049-57.

Andere artikels

Cipriani A, Furukawa T, Salanti G, e.a. Comparative efficacy and acceptability of 21

antidepressant drugs for the acute treatment of adults with major depressive disorder: a

systematic review and network meta-analysis. Focus (Am Psychiatr Publ)

2018;16:420–9.

Cuijpers P, Karyotaki E, Eckshtain D, e.a. Psychotherapy for depression across different

age groups: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry 2020;77:694–702.

Ryan, R, Deci, E. Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation,

social development, and well-being. Am Psychol 2000;55(1):68-78.

Exercise as medicine for depressive symptoms A systematic review and meta-analysis with me.

Download • 1.88MB