Auteur: David Vandeput
Kinesitherapierichtlijnen benadrukken vaak het belang van het onderwijzen van patiënten over zelfmanagement-strategieën en hen voorzien van de tools en ondersteuning die nodig zijn om geïnformeerde beslissingen over hun gezondheid te maken. Dit kan onder andere bestaan uit het onderwijzen van patiënten over oefeningen die ze thuis kunnen doen, hen helpen om doelen te stellen en te bereiken, en hen ondersteunen bij het maken van levensstijlveranderingen die hun kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Door zelfmanagement worden patiënten aangemoedigd om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gezondheid, wat kan leiden tot betere uitkomsten en grotere tevredenheid over de zorg.
Zelfmanagement is het vermogen van een patiënt om om te gaan met de fysieke, psychologische en sociale gevolgen van een aandoening/beperking en de bijbehorende aanpassingen in levensstijl in samenhang met de sociale omgeving. 'Zelfmanagement betekent dat patiënten kunnen kiezen in hoeverre ze controle willen houden over hun eigen leven en willen helpen sturen hoe beschikbare zorg wordt benut.' (KNGF RICHTLIJN 2022)
'Zelfmanagementondersteuning is de systematische verstrekking van onderwijs en ondersteunende interventies aan patiënten (en mogelijk hun familie en sociaal netwerk) zodat patiënten kunnen omgaan met de gevolgen van hun ziekte in het dagelijks leven (op een fysiek, mentaal en sociaal niveau). In dit proces ontwikkelt de patiënt vaardigheden en het vertrouwen om gezondheidsbevordering gedrag voor de rest van hun leven te handhaven.'
De kinesitherapeut biedt deze zelfmanagementondersteuning aan met het doel dat de patiënt zo veel mogelijk controle over hun eigen leven wint en ervaart. Persoonsgerichte zorg die is gericht op zelfmanagement is dus een van de essentiële onderdelen van de reguliere praktijk van de fysiotherapeut of oefentherapeut. De therapeut stemt de ondersteuning af op de behoeften van de patiënt (hulpvraag), binnen de grenzen van het vermogen van de patiënt om zelfmanagement uit te voeren, en stemt af op het stadium waarin de patiënt zich in het leven bevindt met hun aandoening. "Het proces wordt zo veel mogelijk vormgegeven door middel van gezamenlijke besluitvorming."
In dit proces is het gunstig om systematisch te beoordelen, bij elke patiënt, de factoren die hun vermogen om zich in te zetten voor zelfmanagement kunnen bevorderen of barrières kunnen creëren. Identificeer de factoren die van het grootste belang zijn voor de patiënt in relatie tot de progressie van hun onderliggende aandoening en hun vermogen om functioneel te bewegen. De volgende factoren die zelfmanagement kunnen beïnvloeden, moeten worden overwogen:
Perceptie van de ziekte, aandoening of verwonding (bijvoorbeeld kennis en begrip van de gezondheidstoestand)
Perceptie van therapie (bijvoorbeeld verwachtingen van de uitkomst van de therapie)
Motivatie (bijvoorbeeld zelfredzaamheid)
Gedrag gerelateerd aan fysieke activiteit (bijvoorbeeld ervaring uit oefen-geschiedenis)
Sociale steun en begeleiding (bijvoorbeeld steun van leeftijdsgenoten)
Omgevingsfactoren (bijvoorbeeld praktische barrières uit de omgeving)
Ziekte- of aandoeningsspecifieke factoren (bijvoorbeeld kortademigheid bij COPD)
Gezondheidsgeletterdheid (bijvoorbeeld begrijpelijke communicatie)
Omgaan met (bijvoorbeeld acceptatie)
Door de barrières te identificeren die een patiënt tegenkomt bij zelfmanagement, kunnen zorgverleners deze uitdagingen omzetten in kansen voor verbetering en groei. Door elke barrière direct aan te pakken, met gerichte interventies en ondersteuning, kan de patiënt deze obstakels doorwerken. Deze op maat gemaakte aanpak stelt de patiënt niet alleen in staat om controle te nemen over hun gezondheid, maar bevordert ook een gevoel van prestatie en vooruitgang in hun reis naar beter welzijn.
Overweeg om specifieke vragen te stellen of gebruik een meetinstrument om te bepalen in hoeverre een bevorderende of belemmerende factor invloed heeft. Voorbeelden van relevante vragen en meetinstrumenten zijn te vinden op https://meetinstrumentenzorg.nl/
Suggesties voor relevante vragen en suggesties voor meetinstrumenten:
Perceptie aangaande de ziekte, de aandoening, of de verwonding:
Stel vragen over wat de patiënt denkt of weet over zijn aandoening of welke informatie de patiënt specifiek nodig heeft. Mogelijk meetinstrument: de 'Illness Perception Questionnaire' (IPQ-K).
Perceptie aangaande therapie/oefening/zelfmanagement:
Stel vragen over wat de patiënt kan en wil doen of waar ze het liefst aan willen werken. Mogelijke meetinstrumenten: de Patient Specific Complaints (PSK) of de Patient Specific Goal-setting method (PSG).
Motivatie:
Stel vragen over wat de patiënt belangrijk vindt in hun leven, of welk vertrouwen de patiënt heeft in hun eigen vaardigheden. Mogelijk meetinstrument: de Intrinsic Motivation Inventory (IMI).
Gedrag gerelateerd aan fysieke activiteit:
Stel vragen over welke activiteiten de patiënt doet of zelf kan doen. Mogelijke meetinstrumenten: de Four Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ), de Physical Activity Monitor (PAM), of de Self Management Screening (SeMaS).
Sociale ondersteuning:
Stel vragen over van wie in hun omgeving de patiënt ondersteuning kan verwachten.
Omgevingsfactoren:
Stel vragen over de praktische barrières die een patiënt tegenkomt. Mogelijk meetinstrument: de 'Working Alliance Inventory-Short Form Revised' (WAI-SFR).
Ziektegerelateerde factoren:
Stel vragen over wat de patiënt weet over zijn ziekte, aandoening of verwonding en vraag of de patiënt barrières ervaart in ziekte- of aandoening specifieke acties. Voor meetinstrumenten, zie de aandoening-specifieke KNGF-richtlijnen.
Coping:
Stel vragen over hoe de patiënt werkt aan doelen/therapie en hoe de patiënt omgaat met hun klachten. Beoordeel ook of de patiënt de situatie kan accepteren. Mogelijk meetinstrument: de Partners in Health-schaal (PIH).
Gezondheidsgeletterdheid:
Stel vragen over hoe de patiënt beslissingen neemt over hun behandeling en of ze de ontvangen informatie kunnen verwerken.
Op basis van de geïdentificeerde factoren kan de therapeut, in overleg met de patiënt, een antwoord formuleren op de vraag of ondersteuning voor zelfmanagement nodig is en in welke mate. Op basis van dominante belemmerende factoren met betrekking tot zelfmanagement, kan de therapeut ervoor kiezen om specifieke strategieën (of aspecten daarvan) tijdens de therapie te gebruiken. Het is essentieel om de verwachtingen van de patiënt met betrekking tot de therapie in overweging te nemen.
Overweeg het inzetten van een specifieke behandelstrategie voor zelfmanagement bij de aanwezigheid van dominante factoren die het herstel belemmeren. Houd binnen deze interventies rekening met de factoren die het meest invloedrijk zijn voor het zelfmanagement van de patiënt.
Strategieën ter ondersteuning van zelfmanagement zijn gericht op het toerusten van patiënten om hun chronische aandoening actief te beheren, met als doel de patiënt zo optimaal mogelijk te laten functioneren in het dagelijks leven. Hoewel de strategieën verschillende doelen hebben, zijn hun belangrijkste kenmerken gericht op het vergroten van het vermogen van patiënten om om te gaan met de dagelijkse gevolgen van hun ziekte.
Binnen de KNFG-richtlijnen worden aanbevelingen geformuleerd met betrekking tot vier specifieke strategieën waarmee een therapeut het zelfmanagement van een patiënt kan bevorderen, namelijk: Motiverende Gespreksvoering (MI), Probleemoplossende Therapie (PST), Acceptance and Commitment Therapy (ACT), en Oplossingsgerichte Kortdurende Therapie (SFBT). Deze strategieën kunnen worden toegepast wanneer algemene zelfmanagementondersteuning niet voldoende is
"Verwijs de patiënt terug naar de (algemene) arts als zelfmanagement niet voldoende kan worden ondersteund binnen het domein van de kinesitherapie vanwege de aanwezigheid van een of meer dominante factoren die het herstel belemmeren."
Een e-learning over de richtlijn “zelfmanagement kun je hier vinden: https://www.kngf-elearning.nl/
Mocht je binnen een LOKK in Vlaanderen een peer review willen organiseren is er een kant-en-klaar pakket over zelfmanagement te verkrijgen bij https://www.pqk.be/
Comentarios